โครงการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ

โครงการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝก อันเนื่องมาจากพระราชดำริ

ความเป็นมาโครงการ

  การชะล้างพังทลายและความเสื่อมโทรมของดินที่เกิดขึ้นในประเทศไทยขณะนี้ เป็นปัญหาที่ทวีความรุนแรงมากขึ้นจนอยู่ในขั้นวิกฤติ เห็นได้จากพื้นที่ประมาณ ๑ ใน ๓ หรือประมาณ ๑๐๗ ล้านไร่ที่มีปัญหา

การชะล้างพังทลายสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเขตพื้นที่ภาคเหนือ รองลงมาคือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ ตามลำดับ

    ปัญหาที่เกิดขึ้นนี้สืบเนื่องจากการใช้พื้นที่ดินติดต่อกันมานานโดยขาดการดูแลรักษา นอกจากนี้

การบุกรุกตัดไม้ทำลายป่า และการขยายตัวของภาคธุรกิจต่างๆ ทำให้มีพื้นที่ที่เหมาะสมทางการเกษตรลดลง ประกอบกับแรงกดดันจากการเพิ่มขึ้นของประชากร ทำให้มีการขยายพื้นที่ทางการเกษตรไปบนพื้นที่สูง 

และทำการเพาะปลูกโดยปราศจากวิธีการป้องกันการชะล้างพังทลายของดิน ปัญหาดังกล่าวได้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องโดยไม่สามารถแก้ไขได้โดยสมบูรณ์เมื่อวันที่ 22 มิถุนายน 2534 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับหญ้าแฝกเป็นครั้งแรกกับ 

ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล เลขาธิการ กปร. ในขณะนั้นว่า ให้ทำการศึกษาทดลองปลูกหญ้าแฝกเพื่อป้องกัน

การชะล้างพังทลายของดิน และอนุรักษ์ความชุ่มชื้นไว้ในดิน เพราะขั้นตอนการดำเนินงานเป็นวิธีการแบบง่าย ๆ ประหยัด และที่สำคัญคือเกษตรกรสามารถดำเนินการเองได้ โดยไม่ต้องให้การดูแลภายหลังการปลูกมากนัก และได้พระราชทานพระราชดำริอีกกว่า 20 ครั้ง เกี่ยวกับการนำหญ้าแฝกมาใช้ประโยชน์ในลักษณะต่าง ๆ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ยังได้พระราชทานแนวทางการทำงานแก่กลุ่มผู้เชี่ยวชาญ มีรับสั่งให้ศูนย์ศึกษาการพัฒนาฯ และพื้นที่ต่าง ๆ ที่มีปัญหาเรื่องดิน

ในสภาพภูมิประเทศที่ต่างกัน ดำเนินการนำหญ้าแฝกมาศึกษาและทดลองและเสด็จฯ ไปยังศูนย์ศึกษาการพัฒนาฯ เพื่อทรงติดตามงาน ทรงสนับสนุนให้ปลูกหญ้าแฝกเป็นแนวตามริมร่องน้ำและลาดเขาในสวนมะม่วงหิมพานต์ เป็นต้น ทรงย้ำถึงความสำคัญของการถ่ายภาพไว้เป็นหลักฐาน เพื่อแสดงให้เห็นสภาพ ‘ก่อน’ และ ‘หลัง’ การปลูก อันจะยืนยังถึงประสิทธิภาพของหญ้าแฝกได้

ในปี ๒๕๓๕ มีพระราชดำริให้ทดลองปลูกหญ้าแฝกสายพันธุ์ต่าง ๆ ในโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เพื่อการขยายผลที่ถูกวิธี เหมาะสมแก่เกษตรกร จนเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางขึ้น ดังนั้น เพื่อสนองพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร จึงมีการจัดตั้งคณะกรรมการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริขึ้นเพื่อดำเนินการภายใต้สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.) เมื่อปี 2535 คณะกรรมการชุดนี้ดำเนินการโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อนำหญ้าแฝกมาใช้ประโยชน์ในการอนุรักษ์ดินและน้ำ โดยเฉพาะตามพื้นที่ลาดชันทางตอนเหนือของประเทศซึ่งเป็นที่ตั้งของโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริจำนวนหลายโครงการที่เริ่มต้นตั้งแต่ประมาณ พ.ศ. 2510 เป็นต้นมา 

การดำเนินงานเกี่ยวกับการส่งเสริมหญ้าแฝกมีองค์กรที่รับผิดชอบ คือ คณะกรรมการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ซึ่งมีการแต่งตั้งตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๓๖ และมีการปรับปรุงคณะกรรมการครั้งล่าสุด เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๕๑ มีองคมนตรีเป็นประธาน รองเลขาธิการ กปร. เป็นเลขานุการ นอกจากนี้ ยังมีคณะอนุกรรมการและคณะทำงานที่เกี่ยวข้องอีกหลายคณะ ประกอบด้วย 

(๑) คณะอนุกรรมการด้านวิชาการและติดตามประเมินผล รองเลขาธิการ กปร. เป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักแผนงานและวิเทศสัมพันธ์ เป็นเลขานุการ (๒) คณะอนุกรรมการส่งเสริมและเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ 

รองอธิบดีกรมพัฒนาที่ดิน เป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักวิจัยและพัฒนาการจัดการที่ดิน เป็นเลขานุการ 

(๓) คณะทำงานโครงการศึกษาการป้องกันดินถล่ม รองเลขาธิการ กปร. เป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักแผนงานและวิเทศสัมพันธ์ เป็นเลขานุการ (๔) คณะทำงานโครงการศึกษาการปรับปรุงและขยายพันธุ์หญ้าแฝกโดยเมล็ดรองเลขาธิการ กปร. เป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักแผนงานและวิเทศสัมพันธ์ เป็นเลขานุการ และ (๕)  คณะทำงานประเมินผลโครงการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริ 

รองเลขาธิการ กปร. เป็นประธาน ผู้อำนวยการสำนักแผนงานและวิเทศสัมพันธ์ เป็นเลขานุการการดำเนินงานที่ผ่านมามีการใช้แผนแม่บทการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอันเนื่องมาจากพระราชดำริเป็นเครื่องมือ

ในการกำหนดทิศทางในการดำเนินงานในห้วงระยะเวลาต่าง ๆ ดังนี้

๑) แผนแม่บทฉบับที่ ๑ (พ.ศ. ๒๕๓๖ - ๒๕๓๗) เน้นการดำเนินงานเกี่ยวกับการศึกษาวิจัยในลักษณะของงานวิจัยพื้นฐานและงานวิจัยประยุกต์

๒) แผนแม่บทฉบับที่ ๒ (พ.ศ. ๒๕๔๐ - ๒๕๔๒) เน้นการศึกษาวิจัยตามแนวพระราชดำริต่อเนื่องจากแผนแม่บทฉบับที่ ๑ ควบคู่กับการสร้างความรู้ความเข้าใจแก่กลุ่มเป้าหมาย

๓) แผนแม่บทฉบับที่ ๓ (พ.ศ. ๒๕๔๕ - ๒๕๔๙) เน้นการส่งเสริมและขยายผลการใช้หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ การฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมภายใต้การสนับสนุนและการมีส่วนร่วมของหน่วยงานทั้งภาครัฐและภาคเอกชน รวมทั้งประชาชนและเกษตรกรในพื้นที่

๔) แผนแม่บทฉบับที่ ๔ (พ.ศ. ๒๕๕๐ - ๒๕๕๔) เน้นการนำองค์ความรู้และเทคโนโลยีที่

เกี่ยวข้องมาประยุกต์ใช้ให้สอดคล้องและเหมาะสมแก่การใช้ประโยชน์หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ

๕) แผนแม่บทฉบับที่ ๕ (พ.ศ. ๒๕๕๕ - ๒๕๕๙) เน้นการศึกษาด้านการเพิ่มศักยภาพหญ้าแฝก ส่งเสริมให้มีการใช้หญ้าแฝกควบคู่กับการปรับปรุงฟื้นฟูสภาพทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในเขตพื้นที่วิกฤตที่มีความเสี่ยงจากดินถล่มและน้ำป่าไหลหลาก 

สำนักงาน กปร. เป็นหน่วยงานกลางในการประสานและสนับสนุนการดำเนินงานในการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝก และมีหน่วยงานหลักที่ร่วมดำเนินงานทั้งหมดไม่น้อยกว่า ๕๐ หน่วยงาน เช่น กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงคมนาคม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กองบัญชาการทหารสูงสุด กองบัญชาการทหารบก กองบัญชาการตำรวจตระเวนชายแดน บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (องค์การมหาชน) และมูลนิธิโครงการหลวง เป็นต้น สำหรับการติดตามผลการดำเนินงานนั้น มีติดตามโดยองคมนตรี และคณะอนุกรรมการด้านวิชาการและติดตามประเมินผล เป็นประจำทุกปี